Rolnicza spółdzielnia produkcyjna, zrzeszenie rolników na zasadach spółdzielczych (otwarte członkostwo, demokratyczna kontrola, udział lub wkład pracy osobistej, uczestnictwo w dochodach itp.), mające na celu prowadzenie i użytkowanie gospodarstwa rolnego opartego na wspólnych środkach produkcji i sile roboczej członków. Rozwój współczesnego rolnictwa cechuje koncentracja środków produkcji i siły roboczej w obrębie wielkich gospodarstw rolnych. Likwidacja rozdrobnienia gospodarki rolnej wiąże się z zastosowaniem w rolnictwie zdobyczy nauki, techniki i nowoczesnych metod organizacji, co umożliwia szybki wzrost wydajności pracy i produkcji rolnej. Proces powstawania i rozwoju nowoczesnych wielkich gospodarstw rolnych zachodzi zarówno w krajach socjalistycznych, jak i kapitalistycznych; treść, charakter społeczny i formy tego procesu są jednak zasadniczo różne. W krajach socjalistycznych rozwój rolnictwa w postaci państwowych i spółdzielczych gospodarstw rolnych oznacza głęboką rewolucję społeczną, w toku której powstają, rozwijają się i zwyciężają socjalistyczne stosunki produkcji w rolnictwie. Natomiast rozwój wielkich gospodarstw w krajach kapitalistycznych oznacza koncentrację kapitału i siły roboczej w rękach zmniejszającej się grupy posiadaczy kosztem większości rolników, pogłębianie wyzysku i sprzeczności między kapitałem a pracą. W krajach socjalistycznych istnieją dwie podstawowe formy gospodarki uspołecznionej w rolnictwie: gospodarstwa państwowe i spółdzielnie produkcyjne; te ostatnie są najbardziej rozpowszechnioną formą gospodarowania w rolnictwie większości tych krajów. Spółdzielnie pozostają dotychczas główną formą przebudowy chłopskiej drobnotowarowej gospodarki rolnej w gospodarkę uspołecznioną, socjalistyczną. Spółdzielnia działa na podstawie ustawy o spółdzielniach i ich związkach z 17 II 1961 i przyjętego przez członków statutu, który określa cel istnienia r.s.p., zakres działalności zmierzającej do realizacji tego celu, obowiązki i prawa członków, strukturę kierownictwa i jego uprawnienia, zasady gospodarki funduszami oraz inne postanowienia organizacyjne. Statut r.s.p. zawiera zasady obowiązujące wszystkie spółdzielnie oraz te postanowienia, które uchwalone zostaną na ogólnych zebraniach członków do stosowania w obrębie własnej spółdzielni. Obowiązujące statuty r.s.p. w Polsce zawierają następujące ważniejsze zasady: 1. należenie do spółdzielni jest dobrowolne; 2. zrzeszający się chłopi łączą swoje mienie w celu prowadzenia wspólnego gospodarstwa, wkład gruntowy pozostaje własnością dotychczasowego właściciela; członek ma prawo do prowadzenia gospodarstwa przyzagrodowego (działka przyzagrodowa); 3. członkami mogą być również osoby nie posiadające ziemi; 4. gospodarstwo spółdzielcze opiera się na osobistej pracy członków; 5. organami spółdzielni są: ogólne zebranie, zarząd i komisja rewizyjna. Ponadto statuty normują wielkość i charakter gospodarstwa przyzagrodowego, sposób korzystania z wkładów gruntowych, zakres uspołecznienia inwentarza martwego i żywego, sposób korzystania przez spółdzielnię z wkładów inwentarza oraz inwentarza pozostającego w osobistym władaniu członków, sposób zwrotu wkładu ziemi i inwentarza, wysokość udziałów pieniężnych, zakres obowiązków pracy członków w gospodarstwie zespołowym, zasady organizacji pracy, opłaty za pracę, premiowanie, zasady podziału dochodów oraz wielkości poszczególnych funduszy, powoływania sądu koleżeńskiego i innych specjalnych organów spółdzielni. W zależności od stopnia uspołecznienia gospodarki i sposobu podziału dochodów można rozróżnić w Polsce dwie podstawowe grupy r.s.p.: 1. zrzeszenie chłopów w celu prowadzenia wspólnej działalności tylko w dziedzinie produkcji roślinnej; podział dochodów odbywa się zależnie od ilości i jakości włożonej pracy osobistej członków oraz ich własnych nakładów i wkładów (obornik, maszyny, siła pociągowa, ilość ziemi na rzecz wspólnej gospodarki); 2. zrzeszenie chłopów zmierzające do prowadzenia wspólnej gospodarki w dziedzinie wszystkich gałęzi produkcji rolnej; podział dochodów odbywa się zależnie od ilości i jakości pracy członków w gospodarstwie spółdzielczym. R.s.p. są zorganizowane w powiatowych i wojewódzkich związkach spółdzielni produkcyjnych i w Centralnym Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych. Działalność tych związków opiera się na statutach uchwalanych przez zjazdy delegatów. Podstawowymi zadaniami związków są: 1. praca nad rozwojem i umacnianiem r.s.p.; 2. troska o interesy spółdzielni i ich członków; 3. reprezentowanie spółdzielni produkcyjnych. W centralnym i terenowych związkach spółdzielni produkcyjnych zatrudnieni są fachowcy rolnicy, lustratorzy i instruktorzy, których zadaniem jest obsługa, pomoc i kontrola działalności zrzeszonych jednostek. W 1970 istniało w Polsce 1096 spółdzielni produkcyjnych, które zrzeszały 25,3 tys. rodzin i gospodarowały na obszarze 269 tys. ha gruntów zespołowych.
