Socjalizm utopijny, obejmuje różnorodne kierunki wczesnego okresu rozwoju myśli socjalistycznej, opierające się nie na naukowej analizie stosunków produkcji i obiektywnych prawach rządzących społeczeństwem, ale na marzeniach o idealnym ustroju społecznym i krytyce rodzącego się kapitalizmu z punktu widzenia odwiecznych praw rozumu i ogólnoludzkich idei sprawiedliwości. S.u. powstał i rozwijał się wraz z rozwojem stosunków kapitalistycznych, korzystając z dorobku ideowego wcześniejszych myślicieli i twórców koncepcji doskonałego społeczeństwa. Najwybitniejszym socjalistą utopijnym epoki Odrodzenia był angielski filozof i humanista T. Morus; w pracy swej Prawdziwie złota książeczka o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii poddał ostrej krytyce rodzące się stosunki kapitalistyczne w Anglii i dokonał pierwszej w dziejach myśli społecznej próby wszechstronnego przedstawienia koncepcji społeczeństwa socjalistycznego, opartego na wspólnej własności, społecznym wytwarzaniu i społecznej konsumpcji. Drugim wybitnym utopistą tego okresu był filozof i działacz społeczny T. Campanella. W XVIII w. we Francji socjaliści utopijni G. B. Mably, Morelly i J. Meslier wskazują na własność prywatną jako główną przyczynę wyzysku mas ludowych, nierówności i deprawacji społeczeństwa. Szczytowym punktem rozwoju socjalistycznej myśli utopijnej był początek XIX w., okres uprzemysłowienia i rozkwitu kapitalizmu. We Francji C. H. Saint-Simon i Ch. Fourier, a w Anglii R. Owen krytykując stosunki kapitalistyczne wykazali, że kapitalizm prowadzi nie tylko do wyzysku i ubożenia mas ludowych, ale także do chaosu gospodarczego, kosztownej walki konkurencyjnej i marnotrawstwa pracy ludzkiej. Ich krytyka stosunków kapitalistycznych była głębsza i gruntowniejsza niż wcześniejszych utopistów, nie dali oni jednak naukowej analizy gospodarki kapitalistycznej i praw rozwoju społecznego. Dlatego nie mogli wskazać obiektywnych warunków upadku kapitalizmu i zbudowania socjalizmu. Socjaliści utopijni wychodząc z założenia, że rozwój społeczeństwa określają idee, kładli nacisk w swoich projektach zbudowania idealnego ustroju nie na walkę klas, ale na działanie dobra i rozumu, wyobrażając sobie, że wystarczy przekonać ludzi o doskonałości ich projektów, a będą one wprowadzone w życie. Apelując do rozumu i sumienia, widzieli w oświacie i propagandzie drogę do stopniowej przebudowy społeczeństwa. Zakładanie wzorowych gmin socjalistycznych miało zapoczątkować budowę przyszłego ustroju. Socjaliści utopijni widzieli w proletariacie nie siłę społeczną, która zdolna jest stać się twórcą nowego ustroju społecznego, ale jedynie masy uciskane i wyzyskiwane, którym należy współczuć i pomagać. Szukali więc oparcia nie w masach ludowych, ale u możnych i wpływowych jednostek. Jedynie bardziej radykalne skrzydło socjalistów utopijnych, ściślej związanych z masami plebejski- mi, zdawało sobie sprawę z tego, że nowe stosunki społeczne nie mogą być zbudowane bez rewolucyjnego przewrotu, ale i ono nie potrafiło dostrzec dróg, metod i sił napędowych rewolucji socjalistycznej.
