Statystyka społeczno-ekonomiczna

Statystyka społeczno-ekonomiczna, nauka, której przedmiotem badania są zjawiska społeczne i gospodarcze, zwłaszcza: 1. siły wytwórcze, warunkujące proces produkcji społecznej, a więc ludzka siła robocza i środki produkcji zarówno trwałe, jak i obrotowe; 2. proces wytwarzania dóbr materialnych; 3. nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej dokonane w toku realizacji procesu wytwórczego; 4. transport produktów (zarówno środków produkcji, jak i przedmiotów spożycia); 5. obrót towarowy produktów ze szczególnym uwzględnieniem struktury i szybkości obrotów oraz cen; 6. import i eksport produktów; 7. spożycie indywidualne ludności z uwzględnieniem struktury spożycia oraz jego elastyczności ze względu na zmiany dochodów i cen; zużycie produktów w instytucjach sfery niematerialnej, obejmującej działalność w zakresie oświaty, nauki, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwa publicznego i obrony narodowej; 8. akumulacja produkcyjna 1 pozaprodukcyjna w postaci nowych inwestycji i przyrostu zapasów środków obrotowych. Obrazem syntetycznym badań s.s.-e. jest bilans gospodarki narodowej oraz powiązany z nim system indeksów ekonomicznych, przedstawiających zmiany w czasie i zróżnicowanie w przestrzeni zjawisk społecznych i gospodarczych. W toku realizacji badań s.s.-e. posługuje się przede wszystkim zbiorem narzędzi metodologicznych dostarczonych przez statystykę teoretyczną w postaci metod opisu i analizy struktury zjawisk masowych, oraz za pomocą swoistych metod badawczych, zwłaszcza identyfikacji statystycznej, klasyfikacji statystycznej, bilansowania statystycznego i prognozowania statystycznego. Identyfikacja statystyczna polega na formułowaniu takich definicji, które byłyby podstawą dokonywania pomiarów badanego zjawiska masowego. Badając jakiekolwiek zjawisko społeczne i ekonomiczne s.s.-e. opiera się na definicjach ustalonych przez ekonomię polityczną oraz inne dyscypliny społeczne. Definicje te są odpowiednio przetwarzane z punktu widzenia empirycznego opisu konkretnych co do miejsca i czasu zjawisk ekonomicznych. Mianem klasyfikacji statystycznej określamy uporządkowany, wewnętrznie zgodny, logiczny podział elementów badanej zbiorowości, stanowiący podstawę opisu struktury tej zbiorowości. Klasyfikacje statystyczne przybierają postać wykazów sporządzanych a priori, np. statystycznego wykazu wyrobów, klasyfikacji działów i gałęzi gospodarki narodowej, zawodów, grup społecznych. Zastosowanie metody bilansowej w s.s.-e. pozwala na konfrontacje różnych ujęć badanej zbiorowości w celu zobrazowania wzajemnych relacji charakteryzujących te zbiorowości, np. bilans produktu społecznego konfrontuje z jednej strony obraz procesu tworzenia zasobów produktów w określonej jednostce czasu, z drugiej — obraz procesu podziału i zużycia tych zasobów. W praktyce tworzy się cały system wzajemnie powiązanych bilansów: ludności, siły roboczej, majątku narodowego, produkcji materialnej, handlu wewnętrznego, handlu zagranicznego, dochodów i wydatków ludności, publicznych dochodów i wydatków, spożycia, akumulacji, dochodu narodowego. Do zadań s.s.-e., oprócz opisu empirycznego badanych zjawisk, należy również prognozowanie tych zjawisk. Podstawowe miejsce zajmują prognozy demograficzne, dotyczące przyszłej liczby ludności i jej struktury. Ponadto s.s.-e. opracowuje prognozy zatrudnienia, spożycia i wiele innych. S.s.-e. ustala prognozy posługując się parametrami opisującymi dynamikę rozwoju prognozowanych zjawisk w czasie, np. trendami i współczynnikami zmian okresowych, jak również ekstrapolacją tych parametrów na okresy przyszłe. Przy opisie zjawisk badanych s.s.-e. posługuje się językiem matematyki: systemy klasyfikacyjne buduje opierając się na zasadach logiki formalnej; coraz częściej i w coraz szerszym zakresie sięga po współczesną technikę obliczeniową w postaci elektronicznych maszyn cyfrowych. Przedmiotem badań s.s.-e. są zjawiska społeczne i gospodarcze ujmowane w skali całej gospodarki narodowej. Wydzielonymi częściami tych zjawisk zajmują się statystyki szczegółowe, jak: przemysłu, budownictwa, rolnictwa, transportu, handlu, szkolnictwa, kultury, zdrowotności itp. Miejsce specjalne w systemie statystyk szczegółowych zajmuje statystyka ludności związana z demografią. Podstawowym zadaniem s.s.-e. jest empiryczny opis konkretnych, występujących na określonej przestrzeni i w określonej jednostce czasu zjawisk społecznych i gospodarczych. Opis ten pozwala na formułowanie prawidłowości i praw rządzących tymi zjawiskami. Zarówno wyniki badań empirycznych, jak i wyniki prognoz w warunkach gospodarki planowej służą planowaniu zjawisk społecznych i gospodarczych. Z jednej strony są punktem wyjścia do budowy planów, z drugiej — źródłem informacji o realizacji planów. Prognozy zaś stanowią jeden z elementów budowy perspektywicznych planów rozwoju gospodarki narodowej.