Wytyczne do planu, zespół wskaźników i zaleceń do planów wieloletnich i rocznych opracowywany przez Komisje Planowania w porozumieniu z resortami oraz prezydiami WRN i uchwalany przez Radę Ministrów; w.d.p. obejmują w zasadzie wskaźniki dotyczące inwestycji, nakładów na kapitalne remonty, importu i eksportu, zaopatrzenia rolnictwa w środki produkcji itp.; stanowią podstawę sporządzania resortowych projektów planów oraz projektów planów prezydiów WRN. Ministerstwa nadzorujące gospodarkę planową centralnie dokonują podziału wytycznych dla zjednoczeń (jednostek równorzędnych), te z kolei ustalają wytyczne dla przedsiębiorstw. Główną rolę we w.g. odgrywa — akumulacja pewnej części dochodu narodowego. Powiększa ona istniejący już zasób majątku produkcyjnego (kapitału) i stwarza nowe miejsca pracy z reguły lepiej wyposażone na skutek postępu technicznego. Postępowi technicznemu towarzyszy również postęp wiedzy, nauki, oświaty, kultury, ochrony zdrowia i wypoczynku, który wpływa na jakość pracy, poziom kwalifikacji siły roboczej i tym samym na wzrost jej wydajności. Akumulacja stwarza jedynie potencjalne warunki wzrostu, które prowadzą do faktycznego wzrostu dochodu narodowego w zależności od wzrostu zatrudnienia i przede wszystkim wzrostu wydajności pracy. Ten ostatni czynnik decyduje bowiem w dłuższym okresie o wzroście dochodu narodowego na 1 mieszkańca i tym samym o wzroście stopy życiowej danego społeczeństwa. Tempo wzrostu dochodu narodowego zależy w poważnym stopniu od charakteru panujących -> stosunków produkcji. W kapitalizmie o wzroście dochodu narodowego decyduje nie sam fakt zwiększania zdolności produkcyjnych zasobu kapitału, ale przede wszystkim odpowiedni wzrost efektywnego popytu na^ dobra kapitałowe i konsumpcyjne. Jeśli popyt wzrasta niedostatecznie, wówczas obserwujemy zjawisko niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych, co jest z reguły trwałą cechą rozwiniętej gospodarki kapitalistycznej. Wzrost efektywnego popytu związany jest przede wszystkim ze wzrostem wydatków inwestycyjnych, które po pewnym okresie zwiększają zdolności produkcyjne gospodarki kapitalistycznej. Pod wpływem różnych sprzeczności, wydatki inwestycyjne ulegają okresowo powtarzającym się załamaniom, które z kolei prowadzą do spadku zysków, dochodu narodowego, do wzrostu bezrobocia itp. W ten . sposób w.g. w kapitalizmie przebiega przez powtarzające się nieregularne wahania cykliczne, stąd też gospodarka kapitalistyczna w długim okresie nie może rozwijać się zgodnie z potencjalnymi możliwościami określonymi przez dostępne zasoby siły roboczej oraz postęp techniczny. W socjalizmie w.g. realizowany jest planowo przez państwo, które decyduje o ogólnych wielkościach akumulacji i głównych kierunkach inwestowania. W przeciwieństwie do kapitalizmu, poziom dochodu narodowego nie jest wyznaczany wielkością realizowanych inwestycji, a określany jest przez istniejące zdolności wytwórcze. W socjalizmie także może wystąpić zjawisko niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych. Nie powinno ono jednak wynikać z niedostatecznego efektywnego popytu, jak w przypadku gospodarki kapitalistycznej, a spowodowane być może niedociągnięciami organizacyjnymi, dysproporcjami techniczno-bilansowymi, błędami w planowaniu itp., które mogą być stopniowo usuwane dzięki stałemu doskonaleniu metod planowania i zarządzania gospodarką narodową. Tempo wzrostu dochodu narodowego jest określone przez stopę inwestycji, przeciętną efektywność tych inwestycji oraz przez stopień poprawy w wykorzystaniu aparatu wytwórczego i zatrudnionej siły roboczej. Ponieważ w socjalizmie nie występują wahania koniunkturalne i stopa inwestycji wyznaczana jest bezpośrednio przez państwo, wobec tego przeciętne tempo wzrostu dochodu narodowego jest z reguły wyższe od tempa w krajach kapitalistycznych. W teorii ekonomii mechanizm w.g. przedstawiany jest w postaci modeli ( model w teorii ekonomicznej), stanowiących zespół logicznie zwartych założeń, w obrębie których ustalane są zasadnicze związki ilościowe, zachodzące między zmiennymi makroekonomicznymi. Model może być skonstruowany w postaci opisowej lub występować jako układ matematycznych równań zapisanych w postaci ogólnych symboli i ilustrowanych określonymi wykresami. Oprócz licznej grupy modeli teoretycznych, próbujących rozmaicie przedstawić przyczyny, przebieg i skutki procesu akumulacji, obecnie w coraz większej liczbie krajów konstruuje się modele ekonometryczne. Różnią się one tym od modeli teoretycznych, że ich parametry wyznaczone są w sposób empiryczny na podstawie odpowiednich danych statystycznych o kształtowaniu się poszczególnych zmiennych w przeszłości. Modele te stwarzają naukowe podstawy do stosunków kapitalistycznych w socjalistycznych. Metodologicznie odrębnym nurtem badań w.g. były marksowskie schematy rozszerzonej reprodukcji. Na podstawie tych schematów G. A. Feldman w 1021) stworzył pionierski model w.g. dla stosunków socjalistycznych. M. Kalecki nadał marksowskim schematom interpretację popytową, wyprowadzając z niej podstawową tezę, że wydatki inwestycyjne określają zyski, a przy stałej stopie eksploatacji również dochód narodowy 1 zatrudnienie. Na tej podstawie zbudował on model wahań koniunkturalnych wokół rosnącego trendu. Współczesne neoklasyczne modele w.g. koncentrują się głównie wokół wyboru technik produkcji, postępu technicznego i sposobu mierzenia kapitału. ‘ Podział dochodu narodowego związany natomiast został z funkcją produkcji skonstruowaną wg zasad krańcowej produkcyjności czynników wytwórczych. Wielkość wydatków inwestycyjnych określana jest w każdym neoklasycznym modelu przez wielkość nagromadzonych oszczędności pochodzących w całości z zysków. Zakłada się zawsze, że w.g. jest realizowany w warunkach doskonałej konkurencji przy pełnym wykorzystaniu kapitału i pełnym zatrudnieniu siły roboczej. Przy tych założeniach o w.g. decydują wyłącznie czynniki wpływające na podaż, a nie efektywny popyt. Neoklasyczne modele w.g. są zazwyczaj wysoce sformalizowane matematycznie i niewiele mają wspólnego z rzeczywistością gospodarki kapitalistycznej. Znacznie większy stopień realizmu wykazują keynesowskie teorie w.g. opracowane po II wojnie światowej. Za podstawę przyjmują one dominującą rolę czynnika efektywnego popytu we w.g., wobec tego główny nacisk położony jest w nich na funkcję decyzji inwestycyjnych i problematykę podziału dochodu narodowego. Wyraźnie podkreśla się w tych modelach podwójny charakter wydatków inwestycyjnych, które z jednej strony tworzą nowy efektywny popyt, z drugiej zaś po pewnym czasie rozszerzają zdolności wytwórcze gospodarki kapitalistycznej. Równowaga może być utrzymana tylko pod warunkiem, że efektywny popyt będzie rósł równomiernie ze wzrostem zdolności wytwórczych. Stwierdza się w nich Jednak, że kapitalizm nie Jest w stanic spełnić tych warunków, dlatego w.g, przybiera nieuchronnie formę wahań cyklicznych, którym towarzyszy bezrobocie i niepełne wykorzystanie aparatu wytwórczego. Podczas gdy w modelach keynesowskich typu Harroda-Domara wyrażona Jest optymistyczna wiara w możliwość całkowitego usunięcia lub przynajmniej poważnego złagodzenia tych negatywnych zjawisk, pod warunkiem jednak szerokiego stosowania interwencjonizmu państwowego, to z modelu Kaleckiego wynikają mniej optymistyczne wnioski, dotyczące efektywnego funkcjonowania rozwiniętej gospodarki kapitalistycznej. Poza tym w modelach Harroda-Domara nie występują czynniki bezpośrednio określające długofalowy trend W.g. Kalecki natomiast zbudował model wahań cyklicznych wokół rosnącej linii trendu, określonej przez szeroko pojęte innowacje techniczne (wynalazki), bez których gospodarka kapitalistyczna pozostałaby statyczna. W latach 50-tych zaczęto rozwijać n owe teorie w.g. odnoszące się do słabo rozwiniętych ‘krajów kapitalistycznych. Węzłowym problemem dla tych krajów jest wybór metod i kierunków uprzemysłowienia, określenia źródeł akumulacji, ustalenia związków ze światem zewnętrznym, przepływu dóbr i siły roboczej między przemysłem a rolnictwem itp. Marksistowska koncepcja w.g. podkreśla niezbędność wielu reform społecznych i instytucjonalnych jako warunku szybkiego w.g. i niepowtarzalność tej drogi uprzemysłowienia, po jakiej w przeszłości kroczyły rozwinięte obecnie kraje kapitalistyczne. Spór o wybór koncepcji w.g. krajów tzw. trzeciego świata ma duży wpływ polityczno-gospodarczy na ukształtowanie ostatecznych wyników trwającego współzawodnictwa między kapitalizmem a socjalizmem.
