Reforma rolna, usankcjonowane prawnie zmiany w dziedzinie stosunków własności ziemi i ustroju agrarnego w ogóle (jak likwidacja lub ograniczenie wielkiej własności ziemskiej, zniesienie serwitutów) oraz określenie sposobów i warunków parcelacji ziemi. R.r. jest w zasadzie częścią składową rewolucji burżuazyjno-demokratycznej. W wielu jednak krajach dopiero rewolucja socjalistyczna zrealizowała r.r. w sposób pełny i konsekwentny. R.r. w części krajów kapitalistycznych zostały przeprowadzone w toku rewolucji burżuazyjnych, które zlikwidowały feudalne stosunki w rolnictwie; po II wojnie światowej r.r. przeprowadzono we Włoszech, Japonii i Grecji. Dokonanie r.r. w warunkach gospodarki kapitalistycznej nie oznacza jeszcze rozwiązania kwestii agrarnej, gdyż w ustroju tym zarówno w rolnictwie, jak i w przemyśle odbywa się proces koncentracji i centralizacji produkcji, odbijający się niekorzystnie na drobnej produkcji rolnej, z postępu technicznego bowiem korzystać mogą przede wszystkim wielkie gospodarstwa rolne. W krajach gospodarczo słabo rozwiniętych r.r. stanowi jedno z głównych zadań w ich rozwoju społecznym i ekonomicznym. W Polsce w okresie międzywojennym pod naciskiem mas chłopskich uchwalono 3-krotnie akty prawne dotyczące r.r.: 10 VII 1919 sejm podjął Uchwałą o przedmiocie zasad reformy rolnej, przewidującą sprzedaż ziemi, przede wszystkim majątków rządowych i majątków spekulantów wojennych wówczas, gdy prowadzili gospodarstwa w sposób niedbały; uchwała ta miała jednak charakter deklaratywny; 15 VIII 920 uchwalono ustawę o wykonaniu r.r., przewidującą wypłatę odszkodowania w wysokości 50% ceny szacunkowej gruntu; r.r. z 1925 miała polegać — wg założeń ustawy z 28 XII 1925 — na tworzeniu samodzielnych gospodarstw i powiększeniu gospodarstw już istniejących. Co roku, w ciągu pierwszych 10 lat, miano rozparcelować — za pełnym odszkodowaniem — na terenie całej Polski ok. 200 tys. ha. R.r. w Polsce przedwrześniowej nie doprowadziły jednak do poważnych zmian w strukturze agrarnej wsi ani do likwidacji obszarnictwa, które utrzymało się do 1944, koncentrując w swoich rękach znaczny odsetek użytków rolnych i leśnych. Rewolucyjną rolę odegrał dopiero dekret PKWN z 6 IX 1944. W trakcie r.r., przeprowadzonej 1944—45, w Polsce Ludowej przekazano chłopom ok. 6 min ha ziemi (dotyczy to zarówno gruntów na tzw. ziemiach starych, jak i rozdysponowanych w akcji osadniczej na ziemiach zachodnich i północnych): utworzono 814 tys. nowych i powiększono 254,4 tys. gospodarstw już istniejących. Dekret PKWN określał wysokość cen ziemi z r.r. na bardzo niskim poziomie (cena ta była 5—10 razy niższa od ceny ziemi w latach 30-tych oraz ustalał dogodne warunki spłat (10—20 lat). W wyniku r.r. została zlikwidowana wielka własność obszarnicza; rozparcelowano bez odszkodowania gospodarstwa o powierzchni ponad 50 ha (na terenie województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego o powierzchni ponad 100 ha). Utworzony został Państwowy Fundusz Ziemi. W ten sposób nastąpiło zniesienie feudalnych przeżytków na wsi, z których najbardziej rozpowszechniony był pół pańszczyźniany wyzysk chłopów w postaci odrobków wynikających głównie z chłopskiego głodu ziemi, wywołanego przede wszystkim istnieniem obszarnictwa. W Polsce Ludowej r.r. nie ograniczała się do przekazania chłopom ziemi, lecz była związana z udzielaniem pomocy przy zagospodarowaniu, likwidacją zadłużenia gospodarki chłopskiej i zmianą systemu kredytowania. Uruchomienie przez sektor państwowy i spółdzielczy pomocy materialnej dla beneficjantów r.r. wiąże się z niebezpieczeństwem występowania swoistej erozji efektów tej reformy, polegającej zwłaszcza na podupadaniu gospodarstw rolnych lub nawet ich porzucaniu. Zjawiskom takim można zapobiec przez organizowanie taniego kredytu, zaopatrzenie w środki produkcji i zorganizowanie odpowiedniej sieci handlowej, umożliwiającej związanie gospodarki indywidualnej z sektorem publicznym. Formą instytucjonalną najlepiej nadającą się do tego typu powiązań jest -i- spółdzielczość, zrzeszająca drobnych producentów-chłopów. R.r. była jednym z czynników, który — oprócz osadnictwa na ziemiach zachodnich i północnych — zaspokoił chłopski głód ziemi i odegrał decydującą rolę w rozwiązaniu problemu przeludnienia agrarnego wsi. Mimo że r.r. nie zmienia stosunku między liczbą osób utrzymujących się z rolnictwa a ilością ziemi, to jednak stwarza warunki i bodźce ekonomiczne do zaangażowania większej liczby ludzi w rolnictwie. Podział wielkiej własności ziemskiej i towarzyszący temu wzrost konsumpcji mas chłopskich spowodował — w pierwszym okresie po dokonaniu r.r. — zmniejszenie się towarowości rolnictwa. W późniejszym okresie zaczęły oddziaływać nowe czynniki, o coraz rozleglejszym znaczeniu: industrializacja, zmniejszenie przeludnienia wsi, umacnianie się więzi ekonomicznych między przemysłem a rolnictwem, a zwłaszcza rozbudowa systemu kontraktacyjnego, wzrost dostaw środków produkcji oraz umacnianie się i rozwój sektora socjalistycznego w rolnictwie. R.r. w ZSRR i krajach demokracji ludowej stała się poza tym podstawą do tworzenia zalążka sektora socjalistycznego, tj. państwowych gospodarstw rolnych, w obrębie którego ziemia jest już znacjonalizowana (na własność państwa przeszły też lasy, poza lasami należącymi do chłopów). Konfiskata ziemi obszarniczej w Polsce, podobnie jak w europejskich i azjatyckich krajach demokracji ludowej, polegała na przekazaniu chłopom ziemi jako fch własności prywatnej; w ZSRR natomiast została przeprowadzona nacjonalizacja ziemi — zarówno obszarniczej, jak i chłopskiej — przy poparciu chłopstwa, które było tym zainteresowane na skutek charakterystycznych dla tego kraju tradycji historycznych.
