Polityka rolna PZPR, dziedzina praktyki i wiedzy dotycząca: oddziaływania państwa na rolnictwo, określania jego tendencji rozwojowych i czynników determinujących ten rozwój oraz bezpośredniego kierowania i zarządzania rolnictwem jako jednym z działów gospodarki narodowej. PZPR prowadzi politykę rolą przy ścisłym współdziałaniu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. P.r.. PZPR wynika z aktualnego stanu rozwoju gospodarczego kraju i rolnictwa; określa ją zespół czynników społecznych, ekonomicznych i produkcyjnych. Rolnictwo stanowi integralną część gospodarki narodowej ściśle powiązaną z innymi jej działami, zwłaszcza zaś z przemysłem. Związki te warunkują się wzajemnie. P.r. PZPR zgodnie z ideowo-politycznymi założeniami teorii marksistowsko-leninowskiej precyzuje w swoim programie rozwiązanie kwestii agrarnej i chłopskiej. Ostatecznym jej celem jest stworzenie socjalistycznych stosunków produkcji i stosunków społecznych w rolnictwie i środowisku wiejskim oraz likwidacja różnic między miastem a wsią. Strategia i taktyka polityki partii w dziedzinie rolnictwa determinowana jest społeczno-ekonomicznymi warunkami kraju, przy przestrzeganiu dążeń do osiągnięcia ostatecznego celu. Teoretyczne przesłanki kształtowania p.r. PZPR opierają się na naukowych podstawach myśli marksistowskiej, przede wszystkim zaś na pracach W. Lenina oraz bogatym dorobku współczesnej nauki i praktyki. Zachowując ścisły związek z konkretną rzeczywistością rozwoju gospodarczego w Polsce p.r. PZPR łączy interesy produkcyjne z socjalistycznym przekształceniem rolnictwa i wsi oraz zadania bieżące z celami perspektywicznymi. Podstawowym zadaniem p.r. PZPR jest tworzenie warunków do szybkiego wzrostu produkcji rolnej we wszystkich gospodarstwach rolnych. Jest ono podyktowane wciąż rosnącym popytem na artykuły żywnościowe. Ponieważ Polska dysponuje ograniczonymi zasobami ziemi, jedynym źródłem zwiększania podaży żywności jest wzrost jednostkowej wydajności, który można osiągnąć tylko przez intensyfikację całego rolnictwa. Należy zgodzić się z poglądem wielu ekonomistów, że w indywidualnej gospodarce chłopskiej, która dominuje w strukturze (ok. 84% użytków rolnych) rolnictwa w Polsce, są jeszcze znaczne rezerwy produkcyjne, które dzięki właściwej polityce ekonomicznej mogą przyczynić się do znacznego wzrostu produkcji rolnej. Do nich zalicza się niepełne wykorzystanie ziemi i zróżnicowanie jej produktywności, duże zasoby majątku trwałego oraz rezerwy siły roboczej. Celem tej polityki jest stworzenie odpowiednich warunków do przekształcenia tkwiących w gospodarce chłopskiej rezerw w aktywne czynniki wzrostu produkcji rolnej. Zespół czynników intensyfikacji produkcji rolnej można podzielić na 3 grupy: 1. czynniki ekonomiczne, do których zaliczamy m. in. inwestycje, kredyty, ceny, rynek, zaopatrzenie w środki produkcji; 1. czynniki organizacyjno-prawne, jak ustawy i zarządzenia organów władzy i administracji państwowej (np. ustawa o ochronie roślin lub stosowaniu nasion, działalność administracji i służby rolnej); 2. czynniki społeczne, a więc działalność organizacji PZPR i ZSL, organizacji społecznych i zawodowych oraz środków masowego przekazu. W polityce partii stosuje się zasadę uwzględniania wszystkich trzech grup czynników, preferując sferę ekonomicznego oddziaływania oraz czynniki społeczne. Środki administracyjno-prawne mają mniejsze zastosowanie i mogą być w przypadkach uzasadnionych wykorzystane łącznie z pozostałymi lub gdy inne środki nie odnoszą przewidywanego skutku. W zespole czynników intensyfikacji duże znaczenie przywiązuje się do problemu postępu technicznego w rolnictwie. Postęp techniczny pozwala w praktyce łączyć zagadnienie wzrostu produkcji z ustrojowymi przemianami wsi (np. mechanizacja rolnictwa przez lepsze wyposażenie pracy służy zwiększeniu jednostkowej wydajności, obniża liczbę zatrudnionych w rolnictwie, zwiększa społeczną wydajność pracy, a jednocześnie prowadzi do aktywnego stosowania zespołowych form gospodarowania w rolnictwie). Program ten realizowany jest za pośrednictwem organizacji społeczno-zawodowych, zwłaszcza zaś kółek rolniczych. W procesie intensyfikacji produkcji rolnej ważną rolę przypisuje się chemizacji rolnictwa; przyjmuje się, że stosowanie nawozów mineralnych daje przyrost produkcji o 50—60%, a stosowanie środków ochrony roślin o 15—Wit. Dlatego w polityce gospodarczej partii poświęca się wiele uwagi rozbudowie przemysłu chemicznego dla potrzeb rolnictwa, w tym również rozwojowi odpowiednich usług. Dążąc do większej intensyfikacji produkcji rolnej systematycznie doskonali się system finansowania rolnictwa, politykę cen, politykę kredytową, system zaopatrzenia w środki produkcji, kontraktacji i obsługi rolnictwa. Ważnym czynnikiem doskonalenia p.r. PZPR była likwidacja dostaw obowiązkowych od 1 I 1972; pozwoliło to zwiększyć realne dochody wsi oraz stworzyć lepsze warunki rozwoju produkcji rolnej. W p.r. PZPR na najbliższe lata przyjęto założenie zapewnienia pełnej opłacalności produkcji; wymaga to prowadzenia zarówno odpowiedniej polityki cen skupu, jak i środków produkcji dla rolnictwa. P.r. PZPR realizację swoich założeń opiera na szerokiej aktywności rzesz chłopskich. Temu celowi służą samorządne organizacje rolnicze, jak spółdzielczość rolnicza różnych typów, kółka rolnicze i zrzeszenia branżowe. Organizacje te spełniają konkretne funkcje ekonomiczno-produkcyjne; są one również ośrodkami aktywizacji społecznej środowiska wiejskiego, rozszerzają zasięg i formy socjalistycznej demokracji, są praktycznymi realizatorami leninowskiej koncepcji socjalizacji rolnictwa. Przeprowadzona w 1972 reforma GRN służyć ma umocnieniu ogniw samorządu terytorialnego, a tym samym zapewni sprawniejsze funkcjonowanie wszystkich instytucji w realizacji polityki rolnej. Na treść p.r. PZPR składa się również polityka gruntowa. Od racjonalnej gospodarki ziemią i pełnego wykorzystania zasobów zależy w dużym stopniu wielkość podaży artykułów żywnościowych. Stosunki własnościowe i występujący jednocześnie problem wykorzystania ziemi w gospodarce chłopskiej są zagadnieniami bardzo złożonymi; występuje zjawisko nierównomierności poziomu produkcji w poszczególnych gospodarstwach. Zjawisku temu towarzyszy rozdrobnienie gruntów, które uniemożliwia postęp agrotechniczny; występuje kategoria gospodarstw ekonomicznie podupadłych oraz rezerwy gruntów Państwowego Funduszu Ziemi. W tej sytuacji w polityce partii przyjęto zasadę, że ziemia niezależnie od jej aktualnej formy własności jest dobrem ogólnonarodowym, musi być w pełni i racjonalnie wykorzystana. Celowi temu służy polityka ekonomiczna na wsi i w rolnictwie. Jednocześnie na skutek różnych czynników, w tym niskiej wciąż świadomości społecznej i produkcyjnej chłopów, państwo reguluje gospodarkę ziemią aktem prawnym. Temu celowi służą ustawy o ochronie użytków rolnych, a zwłaszcza podjęta w 1971 ustawa zabraniająca przekazywania na cele pozarolnicze gruntów klas I—IV, oraz utworzenie regionów tzw. intensywnego rolnictwa, ustawa o meliorowaniu ziemi, w tym o przejmowaniu gospodarstw za i bez odszkodowania oraz w zamian za rentę, co ma szczególne znaczenie w przypadku rodzin starszych i bez następców, a następnie podjęta w 1971 ustawa o regulacji stosunków własnościowych na wsi. Ta ostatnia ustawa reguluje stan własności w rolnictwie, dopuszcza wolny obrót ziemią i stwarza bodźce do umacniania gospodarstw, a tym samym produkcji rolnej. A zatem p.r. PZPR i ZSL tworzy niezbędne warunki do wszechstronnego rozwoju produkcji rolnej i wykorzystania środków, które temu rozwojowi mogą służyć. Polityki zmierzającej do wzrostu produkcji rolnej nie można rozpatrywać wyłącznie z punktu widzenia produkcyjnego, jest ona jednocześnie polityką socjalistycznej przebudowy rolnictwa. Charakterystyczną cechą polskiej polityki rolnej jest to, że czynniki wzrostu produkcji są jednocześnie czynnikami przekształceń ustrojowych. Wykorzystując istniejące w gospodarce chłopskiej rezerwy produkcyjne, partia nie rezygnuje ze zmiany prywatnowłasnościowych stosunków produkcji na rzecz nowoczesnych socjalistycznych stosunków. Służy temu pomoc ekonomiczna państwa dla rolnictwa, rozwój kooperacji i spółdzielczości, umacnianie kontraktacji i socjalistycznego rynku, umacnianie samorządności chłopskiej oraz aktywne popieranie socjalistycznych form gospodarowania w rolnictwie. Dotyczy to szczególnie różnych form produkcyjnej kooperacji między gospodarstwami chłopskimi oraz między tymi gospodarstwami a PGR, RSP i KR. Dużego znaczenia nabiera integracja rolnictwa z przemysłem, zwłaszcza przez specjalizację produkcji rolnej i rozwój przemysłu rolno-spożywczego. Partia otacza szczególną opieką PGR, które w coraz większym stopniu uczestniczą w zaopatrzeniu rynku w artykuły żywnościowe i służą rozwojowi postępu agrobiologicznego na całym rolnictwie. Niemała jest rola PGR w zagospodarowaniu ziemi. Podstawowymi zadaniami polityki rolnej wobec PGR są: gospodarcze ich umocnienie, obniżenie kosztów wytwarzania i przekształcenia ich w nowoczesne ośrodki produkcji i aktywizacji środowiska społecznego na wsi.
