Agregacja i dezagregacja wielkości ekonomicznych: l. Agregacja, łączenie w całość niejednorodnych części, dotyczy informacji o kształtowaniu się wielkości ekonomicznych; informacji statystycznych, gdy chodzi o przeszłość, planistycznych, gdy rozpatrywane są świadome zamierzenia dotyczące przyszłości, prognostycznych, gdy w grę wchodzą przewidywania. Potrzeba agregacji występuje na tle tych cech, które sprawiają, że konkretne i szczegółowe przejawy życia (np. konsumpcja, sprzedaż, produkcja określonych towarów) uzależnione są wzajemnie wielostronnymi powiązaniami, tworząc jeden system społeczno-gospodarczy. Świadome, planowe kształtowanie rozwoju i bieżące funkcjonowanie tego systemu, w myśl maksymalizacji stopnia realizacji określonych celów społecznych wymagają „ogarnięcia spojrzeniem” podstawowych cech charakteryzujących cały system. Nie można jednak posługiwać się takim zbiorem informacji, który wyodrębniałby wszystkie konkretne przejawy życia i równocześnie przedstawiał je w postaci siatki milionów wzajemnie powiązanych elementów. Dlatego tworzy się pojęcia agregatowe (zbiorcze, grupowe), które charakteryzują w przybliżeniu łączne cechy określonego zbioru informacji, zbudowanego na podstawie umownych przesłanek klasyfikacyjnych, pozwalających na grupowanie elementów z punktu widzenia: 1. przedmiotu działalności, jego cech użytkowych (np. paliwo, artykuły włókiennicze, materiały budowlane); 2. podmiotu działalności (np. grupa zakładów lub przedsiębiorstw zaliczana do określonej branży, gałęzi lub połączona organizacyjnie w danym zjednoczeniu, resorcie); 3. rodzaju działalności (np. konsumpcja, produkcja, sprzedaż, inwestycje); 4. lokalizacji działalności (cały kraj, województwo, powiat, region); 5. czasu’ (miesiąc, kwartał, rok). Niezbędnym warunkiem, umożliwiającym porozumiewanie się za pomocą informacji agregowanych, jest posługiwanie się jednoznacznie określonymi zasadami klasyfikacyjnymi. Zasady te powinny definiować sposób zaszeregowania zbiorów mniejszych do coraz większych (w obrębie każdego z wymienionych rodzajów przesłanek klasyfikacyjnych), a więc definiować kolejne stopnie agregacji. Uzyskuje się w ten sposób możliwość elastycznego formowania pojęć agregowanych. Zależnie od potrzeb, informacja może dotyczyć najwyższego stopnia agregacji wg jednej z przesłanek klasyfikacyjnych (np. cały kraj), pośredniego stopnia agregacji wg innej z przesłanek (np. grupa zjednoczeń wchodząca do określonego resortu), a stosunkowo niskiego, wg jeszcze innej (np. blachy cienkie). Istnieje bardzo wiele możliwości formowania pojęć agregowanych. Dobór stopnia agregacji informacji zależy od tego, jakie problemy są najistotniejsze przy rozpatrywaniu określonych cech całego systemu społeczno-gospodarczego albo wybranych Jego podsystemów. Informacja posługująca się pojęciami agregowanymi ma z reguły charakter umowny, przybliżony. Korzystając z niej trzeba pamiętać, że rzeczywista treść agregowanej informacji może być różna w zależności od tego, jak kształtuje się wewnętrzna struktura danego agregatu, a więc wzajemne relacje między ego szczegółowymi elementami składowymi. Stopień agregacji może być tym wyższy, im szerszy jest zakres obejmowanej problematyki (a więc i wyższy szczebel zarządzania), a także im dłuższy jest okres, którego dotyczą dane informacje. Od zasady tej istnieją wyjątki, ponieważ pewne zagadnienia wymagają bardziej szczegółowej informacji, niezależnie od szczebla zarządzania i horyzontu czasu. 2. Dezagregacja jest pojęciem o węższym zakresie zastosowania w porównaniu z agregacją. Dotyczy wyłącznie informacji związanych z przyszłością (planistycznych, prognostycznych); oznacza, że najpierw określono przewidywany lub świadomie zamierzony kształt pewnych zbiorczych wielkości ekonomicznych dla przyszłości, a następnie wyodrębniono poszczególne części składowe. Pojęcie dezagregacji może być rozumiane w dwojaki sposób: albo przy wymaganiu, że suma wyodrębnionych części składowych musi być zgodna z uprzednio wyznaczoną wielkością agregowaną, albo jako proces kształtowania działań szczegółowych dokonujący się w obrębie orientacji o wcześniej określonych wielkościach agregowanych, ale przy dopuszczeniu odchyleń w granicach pewnych przedziałów tolerancji. Bardziej użyteczna i dostępna w praktyce jest druga z wymienionych interpretacji. W tym przypadku pojęcie dezagregacji wchodzi w zakres problematyki hierarchicznej struktury kierowania systemem społeczno-ekonomicznym oraz jego podsystemami.
